جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به قدرت رسیدن خاندان عباسی، یکی از وقایع مهم و تاثیرگذار تاریخ اسلام و جهان است.آنان پس از ساقط کردن بنی امیه با ترفندهای مختلف بیش از 500 سال بر جهان اسلام فرمانروایی کردند. یکی از عوامل تسلط عباسیان همراه نمودن علویان، که قرابت نزدیکی با پیامبر اسلام (ص) داشتند، بود.استفاده از « شعارالرضا من آل محمد» یکی از ابزارهای غصب حکومت، و در ظاهر واگذاری آن به علویان بود. عباسیان پس از کسب قدرت و عدول از وعده های اولیه خود، علویان را رقیب در حکومت دیدند و با شکنجه و فشارهای سیاسی و اجتماعی، آنان را به حاشیه بردند، که این عمل، عکس العمل های متفاوتی را در سرزمینهای اسلامی بر پا نمود. عنوان پژوهش حاضر« بررسی جنبش های سیاسی و دینی علیه عباسیان در عصر امامت امام رضا (ع) » می باشد. بنا داریم در این تحقیق سیر بروز نهضت‌ها، عوامل جنبش های قبل از امامت امام رضا (ع)، تا شهادت ایشان را در سالهای 183 ق تا 203 ق به مدت بیست سال بررسی و پژوهش نماییم.روند گسترش فرهنگ علوی و تکامل مذهب شیعی، و نقش منحصر به فرد امام هشتم (ع) در ایران و جامعه اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین واکنشهای سیاسی، اجتماعی و دینی در گستره سرزمینهای اسلامی(مثل خود مختاری و استقلال نواحی مختلف، لایه های متفاوت بینش اسلامی و دینی و اختلافهای مابین آنها) و همچنین نقش آنها در وحدت و بیداری مردم مورد تفحص قرار می گیرد.

این پژوهش درصدد تبیین جایگاه معنایی واژه حکمت است و نگاه معناشناختی به این واژه، یک راه دست‌یابی به دقایق معنایی و پی بردن به مقصود خداوند متعال است. تعیین جایگاه معنایی دقیق حکمت با این روش، در گرو بررسی معانی قریب‌المعنی (مانند واژه‌های تفکر، حلم، حجر، لب، فطرت، فقه...)، واژه‌هایی که با واژه حکمت تقابل معنایی دارند (مانند واژه-های جهل، خطا، هوی، خشم، تعصب و..) و نیز سایر واژه‌های هم‌حوزه هم‌چون واژه هم‌نیشن (مانند واژه‌های کتاب، ملک، فصل الخطاب، آیات الله، موعظه‌الحسنه و ...) و یا واژه جانشین (مانند بصیرت، علم، عقل، فهم، معرفت، حکم) است. حکمت یک مفهوم قرآنی است که در روایات اسلامی نیز فراوان به کار رفته، با نگاهی به کتب تفسیری و نیز به کتاب‌هایی در موضوع، وجوه و نظایر و کتب لغت دانسته می‌شود که حکمت در معنایی مختلفی به کار رفته است. هم‌چنین حکمت در حوزه‌های دیگر جنبه اصطلاحی پیدا می‌کند و در آن حوزه‌ها براساس موقعیت خود مورد توجه و استفاده قرار گرفته است. در این پژوهش ابتدا معنای حکمت در لغت، قرآن و تفاسیر، حدیث و اصطلاح حکماء و عرفاء بررسی می‌کنیم. اهل لغت حکمت را چیزی می‌داند که از جهل جلوگیری می‌کند و مفسران نیز معانی هم‌چون قرآن، نبوت، سنت، رسیدن به واقع، معرفت خدا و ترس از خداوند ذکر کرده‌اند. در روایات نیز حکمت به قرآن، اطاعت از خداوند، شناخت امام و دوری از گناهان تفسیر شده است. البته حکما شناخت حق، استکمال نفس، تبحر بسیار در صناعت، تعقل برترین موجودات از طریق برترین علم و علم به احوال موجودات را حکمت می‌دانند و عرفاء معرفت، قوه‌ای نفسانی، مواعظ بصیرت‌آمیز را حکمت معرفی می‌کنند و علماء علم اخلاق، حد اعتدال قوه فکریه را حکمت می‌دانند. با بررسی این دیدگاه‌ها به این نکته پی می‌بریم که حکمت همان علم و دانشی است که فایده و منفعت آن زیاد است.

ضرورت وجود حکومت، به مثابه سازوکار برقرارى نظم و انضباط اجتماعى، استقرار امنیت و اداره جامعه هیچ‌گاه محل تردید نبوده است و جوامع کوچک و بزرگ براى برآورده شدنِ این نیازها همیشه داراى حکومتى هرچند ساده و ابتدایى بوده‌اند. محققان و فقها و مفسران به استناد شمارى از ویژگیهاى دین اسلام بر ضرورت وجود حکومت در جامعه اسلامى استدلال کرده‌اند.سیره اجتماعى و سیاسى پیامبر اکرم نیز خود بهترین گواه بر اهمیت و ضرورت وجود حکومتِ شایسته در جامعه اسلامى است. آن حضرت پس از دو بار بیعت با روسا و نمایندگان قبایل مدینه به این شهر مهاجرت کرد و زمینه تأسیسِ حکومت را در آنجا فراهم ساخت. ولایت و سرپرستى ده ساله پیامبر بر جامعه مسلمانان، شیوه‌اى جدید براى اداره جامعه‌اى بود که پیشتر به شکل قبیله‌اى اداره می‌شد و در واقع، اولین حکومت اسلامى بود. آن حضرت به اقتضاى ولایتِ سیاسى خود، که از جانب خداوند به او واگذار شده بود، به کارهاى مهمى می‌پرداخت که از شئون حکومت به شمار می‌روند. بسیارى از نویسندگانِ اسلام‌شناس غربى هم به تحقق دولت اسلامى در عصر پیامبر اکرم و وجود نظام سیاسى در اسلام اذعان دارند پایه دولت اسلامى پیامبر اسلام، اعتقادى بود نه سیاسى یا قومى و مهم‌ترین هدف حکومت او دفاع از عقیده و پاسداشت آن بود.

مطالعه اوصاف مرگ و قیامت در آیات و روایات با محوریت خطبه غرّاء نشان می‌دهد که عالم برزخ یکی از مراحل حد فاصل بین مرگ و قیامت است. مهم‌ترین اهوال برزخ عبارتست از: شدائد قبر، سوال و جواب قبر، وحشت و تنهایی قبر، پاداش و عذاب برزخی، احباط و تکفیر گناهان در برزخ از طرف دیگررستاخیز در تعابیر قرآنی و روایی به یوم الحشر، یوم الجمع، یوم التغابن، یوم نفخ صور، و ... نام‌گذاری شده است. صراط یکی از عرصه‌های هولناک آخرت می‌باشد و آن پلی است که بر روی جهنم کشیده شده است و تا کسی از آن نگذرد وارد بهشت نمی‌شود. و صراط مستقیم که تنها راه رسیدن به کمال است، همان تبعیت از خدا و رسول (ص) و ولایت معصومین (ع) در دنیا است. از عوامل موثر در ورود به جهنم می‌توان به سهل‌انگاری در نماز، اعتقاد نداشتن به روز قیامت، عدم توجه و رسیدگی به گرسنگان اشاره کرد. از عوامل موثر در ورود به بهشت می‌توان به پیروی از فرمان خدا و پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام)، صبر، عمل صالح و تقوا اشاره کرد.یادآوری مرگ، برزخ و قیامت در تعالیم اسلامی به منظور تأکید بر عبرت و تذکر و تنبه از فرجام دردناک پیشینیان و تکذیب کنندگان حق است. کلید واژه ها: مرگ، برزخ، قیامت، حشر، نفخ صور، عبرت، خطبه غرّاء

چکیده:مبحث« أسماء السور» یکی از زیر مجموعه‌های علوم قرآنی است که مورد توجه مفسران و اندیشمندان علوم قرآنی بوده و احادیث فراوانی در این زمینه در کتب حدیثی شیعه و اهل سنت نقل شده است.این موضوع با مباحث علوم قرآنی دیگری چون مکی و مدنی بودن سوره‌ها، فضایل سوره‌ها و اسباب نزول سوره‌ها ارتباط نزدیکی دارد.با گذری بر صدو چهارده سوره قرآن در می‌‌یابیم که هر یک از این سوره‌ها با نام خود از دیگر سوره‌ها متمایز شده‌اند و برخی از سوره‌ها علاوه بر نام اصلی، به چند نام فرعی دیگر نیز شناخته شده‌اند. به نظر می‌رسد که نامگذاری سوره‌ها از همان ابتدای نزول سوره‌ها در دوره‌ی مکی وجود داشته است.حال پرسش‌هایی در این زمینه وجود دارد که این پژوهش درصدد پاسخگویی به آن است، پرسش‌هایی از قبیل اینکه نامگذاری سوره‌ها توقیفی است یا اجتهادی؟ دلایل قائلان به توقیفی یا اجتهادی بودن نام سوره‌ها چیست؟ نظر قائلان به تفصیل در این باره چیست؟ آیا این نام‌ها در مصاحف عثمانی مکتوب شدند؟ و آیا رابطه‌ای میان نام سوره‌ها با غرض آن‌ها وجود دارد؟به نظر می‌رسد نامگذاری سوره‌ها به طور نسبی اجتهادی باشد، بدین معنا که علاوه بر وجود نام‌های توقیفی سوره‌ها، نام‌هایی دیگری از سوی صحابه و اندیشمندان مسلمان ذکر شده است.از نظر خاستگاه وحیانی، نام سوره‌ها تابع نص قرآن کریم می‌باشد و پیامبر(ص) بنیانگذار نامگذاری سوره‌ها است. احتمالاً سبب اختلاف نظر علما در مقوله‌ی توقیف یا اجتهاد نام سوره‌ها، وجود مبانی مختلف در پذیرش آن‌ها و روایات متنوع در این باره است.قائلان به توقیفی بودن أسماء السور اهتمام پیامبر(ص) به تسمیه‌ی سوره‌ها، اهمیت نامگذاری آن‌ها، وجود روایات متنوع در این باره و... را از دلایل خود برشمرده‌اند. در مقابل، قائلان به اجتهادکثرت استعمال نام سوره‌ها، تصادفی بودن انتخاب نام برخی از سوره‌ها و روایت‌های حاکی از عدم تسمیه را برای اثبات نظر خود بیان کرده‌اند.قائلان به تفصیل در این باره دو نظر متفاوت را ارائه داده‌اند، نظر اول بر این است که تعداد مشخصی از سوره‌ها توسط پیامبر(ص) نامگذاری شده و مابقی توسط صحابه و تابعان صورت گرفته است. نظر دوم که این پژوهش درصدد اثبات آنست بر این باور است که برای هر یک از سوره‌ها حداقل یک نام توقیفی از سوی معصوم صادر شده، و نام‌های دیگر حاصل از استنباط صحابه، تابعان و علمای اسلامی است.احتمال می‌رود که در هنگام توحید مصاحف، صحابه نام سوره‌ها را در ابتدای آن‌ها کتابت نکرده باشند و این عمل را بر اساس روایات موجود مکروه می‌دانستند.گاهی برای برخی از سوره‌ها در کلام معصومین(علیهم السلام) ، صحابه و تابعان اوصافی ذکر شده که عظمت و اهمیت آن‌ها را می‌رساند. در این پژوهش تسامحاً روایات وارده از معصومین(علیهم السلام) را که به بیان ویژگی‌هایی سوره‌ها می‌پردازد به عنوان نام توقیفی سوره قلمداد کرده‌ایم.در مورد ارتباط میان نام سوره‌ها با غرض آن‌ها به نظر می‌رسد رابطه ظریفی میان نام توقیفی و مشهور سوره با غرض اصلی آن وجود داشته باشد؛ زیرا روشمندی و گزینش نامی که با محور اصلی سوره هماهنگ باشد مورد توجه شارع بوده است.برای یافتن این ارتباط، ابتدا باید به غرض اصلی سوره پی برد تا بتوان رابطه‌ی میان نام سوره با غرض آن را کشف نمود.کلید واژه: قرآن، سوره، توقیفی، اجتهادی، نامگذاری، اغراض، اهداف

این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول، کلیات و مفاهیم را شامل می شود. مانند تعریف فقه و مذاهب فقهی، ادله فقهی، قاعده فقهی و اقسام آن، قاعده نفی سبیل و مفهوم آن و توضیح واژه های آن.فصل دوم، مربوط به ادله و مستندات قاعده نفی سبیل است. فصل سوم در مورد آثار قاعده نفی سبیل در مسائل فقهی مانند بیع ، اجاره، ولایت، حضانت، وصیت، تولیت بر موقوفات، نکاح، شفعه و ... می باشد. فصل چهارم در مورد مباحث سیاسی است که با این قاعده مرتبط هستند مانند قاعده نفی سبیل و عضویت در مجامع بین المللی ، قاعده نفی سبیل و حقوق بشر و ... و مواضع سیاسی و مبارزاتی برخی از علمای شیعه در دورانهای اخیر که روح قاعده نفی سبیل در آنها متجلی است.

پدیده هایی هستند که ممکن است در هر دوره از زمان، و هر « چالش ها و بحران های سیاسی »تقدم و » جامعه ای، با شدت و ضعف متفاوت رخ دهد . بین این پدیده ها، علاوه بر شباهت ها و تفاوت ها، رابطهدر صورت عدم شناخت، و رسیدگی همه جانبه و بموقع به چالش های » نیز وجود دارد، بدین شکل که « تأخروارد می گردد. « بحران » دیر یا زود، جامعه هدف، به مرحله بعدی ، یعنی « سیاسی- اجتماعیبه جهت اهمیت و عمق تأثیر گذاری بر بالاترین ارکان سیاسی یک جامعه، مهم ترین چالش « استبداد » و « فتنه »های سیاسی اجتماعی یک جامعه اسلامی محسوب می گردند .آنچه که این چالش ها را در یک خط قرار داده، ودر میان مردم « جهل و ناآگاهی، و نبود بصیرت » ، در حقیقت زمینه و فصل مشترک شکل گیری آنهاست؛ همانافتنه یا آشوب؛ » ولی ،« حکومت استبدادی خود دارای ماهیتی باطل بوده » ، جامعه هدف می باشد، با این تفاوت کههمانطوری که « علیه حکومت حق، یا دست کم، حکومتی که دارای جهت گیری صحیح باشد عمل می کندحضرت علی(ع) در دوره حکومت خلفا، بخصوص عثمان، قربانی حکومت استبدادی گردیده، ولی در دورهگردیدند. « فتنه/ جنگ های سه گانه » حکومت پنج ساله خودش، هدف شومبرای مدیریت نمودن چالش ها و به حداقل رساندن اثرات زیانبار آنها، پیش از هر اقدام کلانی، می بایست بهتوجه نموده تا از « تعلیم و تربیت انسان و جامعه سازی » هدف اصلی ظهور دین اسلام و بعثت پیامبر (ص) یعنیتشکیل و تجهیز » گرفتار شدن به غفلت بزرگی که بعد از رحلت پیامبر (ص)در جامعه صدر اسلام رخ داد؛ یعنیو در ادامه، به دیگر موضوع پایه ساز « نیروی دشمن، از میان مسلمانان درون جامعه خودی، جلو گیری نموداقدام نمود.انشاالله/

عبارت " ان النساء نواقص الایمان" در خطبه 80 نهج البلاغه و برخی دیگر از روایات با سوالات و ابهاماتی همراه بوده است. این دست از روایات، مشترک بین جوامع اهل سنت و شیعه است، با این تفاوت که در جوامع اهل سنت از اسناد متعددی برخوردار است و اعتبار آنها از جهت سند بیشتر است. تردید در اصل صدور، ضعف سند، تعلیل نامناسب، بسیط بودن ایمان و عدم حجیت خبر واحد در غیر احکام شرعی از جمله اشکالات مخالفان روایات کاستی ایمان زنان است. این در حالی است که فراوانی گزارش مضمون این روایات در متون شیعه و سنی، اطمینان نسبی به صدور آن را پدید می آورد. مراد از ایمان، اعتقاد درونی به خداوند متعال است که انجام عبادات یا ترک آن، در افزایش یا کاهش آن اثر گذار است. مراد از نقصان، ضعف و کاستی است و نشانگر کاستی ایمان زن نسبت به مرد است،که جبران آن برای زنان ممکن می باشد. غرض از بیان این نقصان، توجه دادن به نقطه‌ضعف زنان در این زمینه است.

این نوشتار از منظری فقهی به احکام شرعی نگاه کردن به محرم و نامحرم پرداخته و شروط حرمت این چنین نگاهی را بحث و بررسی قرار داده و دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت را در این باره منعکس کرده است. نویسنده در سه فصل به بررسی استدلال‌های فقهی (قرآنی، روایی) در باره حرمت نظر کردن به نامحرم پرداخته و احکام نظر کردن به دختر کوچک، پیرزنان، زنان اهل کتاب، شخص خنثی، محارم و غیر محارم از مسلمانان و زنان بادیه نشین و موارد جواز نظر را در فقه و شریعت اسلامی تبیین نموده است. در فصل اول، با توجه به مفاد آیاتی از سوره مبارکه نور، اقسام نگاه‌های حرام و غیر حرام مانند جواز نگاه مماثل به مماثل، احکام حجاب زنان نسبت به مردان اجنبی، احکام نگاه به زنان غیر مسلمان در حالت بی‌حجابی را مورد بحث قرار داده و فروعات فقهی مربوط به آن‌ها را بررسی کرده است. محقق در فصل دوم، احکام نگاه‌های حرام یعنی کسی که نگاه کردن به وی از روی قصد و ریبه حرام می‌باشد را تبیین نموده و انواع افرادی که نگاه به آنان حرام یا مجاز می‌باشد را ذکر کرده است. در فصل سوم، مسایل مختلف مربوط به جواز نظر و استثناهای مربوط به حرمت نگاه به نامحرم مانند جواز نگاه به زنی که قصد جدی برای ازدواج با او دارد، نگاه کردن به دختر کوچک، نگاه کردن پسربچه کوچک به زن بالغ، نگاه کردن به زنان پیر، نگاه به زنا اهل ذمه، زنان بادیه نشین، زنان غیر مسلمان و... را مورد شرح و بررسی فقهی قرار داده و در این زمینه، نظر به زنان نامحرم را جایز دانسته است. نویسنده در هر یک از موارد یاد شده دلایل فقهای امامیه را مطرح کرده و برخی از روایات و اقوال و فتاوای این فقها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. حکم کشف رأس زن مسلمان در قبال مرد یهودی، مسیحی و کافر و تفسیر آیات غض البصر در مورد نگاه به نامحرم از دیگر مباحث این نوشتار می‌باشد.

این پایان نامه به نقد و بررسی شیوه تفسیری به کار رفته در تفسیر تفهیم القرآن تألیف ابوالاعلی مودودی، یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین تفاسیر اهل سنت در شبه قاره هند می پردازد و نحوه استفاده ابوالاعلی مودودی در این تفسیر از عقل و نقل را بازنگری می کند. نویسنده در پنج فصل روش های مفسر کتاب مذکور، اعم از روش تفسیر روایی، روش تفسیر علمی و روش تفسیر عقلی و اجتهادی را با ذکر نمونه‌هایی از تفسیر کتاب تفهیم القرآن بررسیده و نقاط ضعف و قوت آن ها را شرح می دهد. وی در فصل اول کلیاتی از مفهوم تفسیر، مفهوم تأویل، روش‌های تفسیری و برخی واژه‌ها و اصطلاحات به کار رفته در این نوشتار پرداخته است. در فصل دوم به تفصیل از زندگی نامه، شخصیت علمی و فرهنگی ابوالاعلی مودودی و کتاب تفسیری وی تفهیم القرآن سخن می گوید. در فصل سوم معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر و تأویل و تفاوت آن ها را به صورت مشروح بیان کرده و دیدگاه مفسران و قرآن پژوهان و علمای لغت را در این زمینه جویا شده است. نگارنده در فصل چهارم نخست به بحث درباره تاریخ تفسیرپرداخته؛ و داستان تفسیر از دوران پیامبر اسلام، عصرامام علی( و پس از آن صحابه و تابعین را بررسیده و نخستین کتاب‌های تفسیر را معرفی می‌کند. آن گاه به شرح مهم ترین روش‌های مفسران در تفسیر قرآن کریم، مانند روش تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر روایی (مأثور)، تفسیر عقلی و اجتهادی و تفسیر به رأی می پردازد و ویژگی های هر کدام را توضیح می دهد. وی در ادامه با ارائه تاریخچه هر یک از نوع تفاسیر از صدر اسلام تا عصر کنونی، شرایط به کار گرفتن هر یک از روش های تفسیری را بیان می‌کند. در فصل پنجم روش‌های به کار گرفته شده توسط مولانا ابوالاعلی مودودی در تفسیر تفهیم القرآن را بررسیده و معتقد است: ایشان در این تفسیر تقریباً از همه روش‌های تفسیری مذکور استفاده می‌کند، ولی رویکرد غالب وی در تفسیر همان روش تفسیر عقلی و اجتهادی است که در تفسیر آیات قرآن به ویژه تفسیر آیات الاحکام بهره می گیرد. نویسنده با توجه به ویژگی های تفسیر تفهیم القرآن به دیدگاه های تفسیری ابوالاعلی مودودی درباره شأن نزول آیات مربوط به اهل بیت( نیز پرداخته و تفسیر و روش تفسیری وی را نقد و ارزیابی می کند.